Görsel Algı Modalitesinin Bazı Otomatik İşlevleri
Yaşlı annem Süheyla SARAL'la mutfakta birlikte yemek yaparken ona yapmakta
olduğumuz yemeğe ne kadar su koyacağımı sordum.
Tencereye bir miktar su koyduktan sonra uzaklaştı ve bana 'BAK!'
dedi.
'Göz kararı' görme modalitesini kullandığımız otomatik süreçlerden
birisi... Bana kalsa yarım bardak vb
şekilde ölçerek yapacağım bir işi annem göz kararı ile yapmayı öğretti bana.
Aslında 'göz kararı' yalnızca görme modalitesine ait değil. Ölçemeyeceğimiz içinden çıkamayacağımız çok
değişkenli durumlarda 'geçmişe bakmak', geçmişte benzer bir durumda neler
yapıldığını hatırlamak sık sık başvurduğumuz bir insani otomatik süreç.
Bir diğer örnek, her gün yaptığımız kapı kilitleme, musluk kapama
vb. işlemleri. Kapıyı kapatırken kısa
bir süre focus olmak, diğer her şeyi dışlayıp anahtar ya da kilide bakmak
gerekir. Daha sonra kapıyı kapattım mı
tereddütüne kapıldığımızda kapıyı kapatırken odaklanmış olduğumuz görüntü kısa
bir süre gözünüzün önüne gelir. Bu
tamamen bilinçsiz ve otomatik bir süreçtir.
Eğer kapıyı kapatırken başka şeyler düşünüp iradenizle dikkatinizi
toplamazsanız otomatik olarak kilitleme sırasındaki görüntüyü
hatırlayamazsınız. Terereddüte
düşersiniz.
Bir diğer örnek, kaybettiğiniz bir şeyi bulmaya çalışıp, nereye
koyduğunuzu bir türlü hatırlayamamanız durumu.
Görsel kayıtlar bilincin kontrolündeki working memory (iş görme
belleği)'de gözlere ilişkin algılama tamponundaki bilgisel şekilleri
değişir. Bunlara zaman ve yer bilgisi
eklenir. Bu halleri ile episodik (hikayesel)
belleğe katılmış olurlar. Eğer bilinç
yoksa, yani otomatik süreçler görüntüyü görüntü tamponundan almışsa, görüntü
(short term memory) kısa dönemli belleğe gider.
Kısa dönemli bellek adı üstünde içindeki verileri kısa dönem tutabilir,
tazelenmedikçe.
Görsel modalitenin farklılığı sessel, dokunmasal ve diğer
modalitelere göre daha uzun sürelerde dayanmasıdır. Ayrıca, kısa dönem belleğe bilinç dışında gelen
görüntülerin belirli bir kısa miktar tekrardan sonra uzun dönem belleğe
yazıldığı deneylerle ispat edilmiştir.
Uzun dönem belleğe bilinçsiz yazılan bu görüntüler hatırlanamaz,
yalnızca tekrar gösterildiğinde ya da benzer unsurlarla anımsanabilir.
Kaybettiğiniz bir şeyi nereye koyduğunuzu ya da nerede
unuttuğunuzu hatırlamaya çalışırken ilk olarak zaman ve olay sırasını
hatırlamaya çalışmak olayın episodik (hikayesel) kayıtlarına erişmeniz ve
hatırlamanızı sağlayabilir. Daha sonra kaybetme
süreci içinde geçen eşya, yer vb'yi gözünüzün önüne getirmek size bir şeyler
hatırlatabilir. Bu hatırlama sürecinde relaxed attention(rahat dikkat) kullanılmalı,
bilinçaltının istenen sonucu getirebilmesi için imkan sağlanmalıdır.
Görsel modalitenin bir özelliği de semantik olarak zayıf
olmasıdır. Çünkü görüntüleri ilişkisel
parçalara ayırmak ressam olmayı gerektirir.
Normal bir insan 'otomobil' deyince kafasında bir yaklaşık görüntü
belirir. Ama arabanın 'tekeri' için
kelimesel araba - teker semantik ilişkisinden başlayıp sonra 'teker'in
görüntüsünü hatırlar. Görüntüler
arasında semantik ilişki ressamların durumu dışında yoktur.
Ali R+ SARAL
