Bilinç ve Farkındalık
Ali R+ SARAL
Situation
awareness (durumsal farkındalık) sistem kullanımı/işletimi/kontrolünde önemli
bir kavram. Hava trafik kontrolü, uçak,
her türlü taşıt, ağır vasıta/makina kullanımında kazaları önleyen en önemli
unsur, operatörün/kullanıcının içinde bulunduğu durumun farkında olmasıdır.
Bir
şeyin/durumun bilincinde olmak onun farkında olmaktan farklı bir şeydir. Bir şeyin/durumun bilincinde olmak yalnız
yüzeysel durumun değil ona ilişkin daha soyut, üst seviyede bilgilerin, geçmiş
olayların farkında olmaktır[3]. Bunu
sağlayan, o duruma ilişkin contextte(bağlamda) bulunan uzun dönem belleği
bilgileriyle gerekli ilişkilerin kurulmuş olmasıdır. Gündemdeki konuyla bu ilişkileri kuransa
working memory(çalışma belleği)’dir[2]. (Çalışma
belleği ifadesini sabit bir grup bellekten çok çeşitli belleklere erişip
kontrol eden, onları devreye sokup çıkaran bir mekanizma olarak düşünmek
gerekir.)
Algılanan
görsel/işitsel/episodik(hikayesel) olgular bir giriş bufferına(ara belleğine)
alınır[2]. Giriş ara belleği short term
memory(kısa dönem belleği) içinde yer alır.
Çeşitli amaçlı giriş ara bellekleri bir yıldız takımı gibi çalışır. Aynı olayın ses/görüntü/temas özelliklerini ayrı ayrı ama ilişki içinde
kaydederler. Giriş ara bellekleri kısa
dönem belleklerin birer özel halidirler.
Bunların kısa dönem bellek ile bağlantısı açıp kapanabilir. Tam kapama durumunda, örn. uykuda hiç bir şey
(görece) görmez/işitmez oluruz.
Çalışma
belleği kontrol mekanizması giriş ara belleklerini açıp kapar. Çalışma belleği kontrol mekanizması ile yakın
ilişki içinde attention(dikkat) mekanizması çalışır. Belirli bir konuya focus(odak)’lanıldığında diğer konular çalışma belleği dışına çıkar[4]
ve geçici olarak unutulur(bilinç dışında tutulur). Eğer giriş ara bölgesindeki bir bilgi
yeterince tekrarlanıp uzun dönem bellek ya da 15-20 sn.’lik kısa dönem belleğe
yazılmamışsa çalışma belleği işini bitirip geri döndüğünde giriş ara belleği
silinmiş olabilir.
Bu plansız
silme kazasının gerçekleşmemesi için giriş ara belleğindeki olaya geçici de
olsa odaklanmak, ilişkisel/duygusal olarak ona ilişkin bilinci az da olsa
artırmaya çalışmak gerekir.
Farkındalık
bilinç dışı bir olgudur. Bilinç
odaklanılan attention window(ilgi penceresi) ile ilişkilerin kurulmasıdır[3]. (subconscious)biliçdışı bilinçle
yönlendirilebilir[1]. Situation
awareness(Durum farkındalığı) algılama penceresindeki unsurların otomatik
olarak, eldeki imkanlar çerçevesinde azar azar ilişkilendirilmesi ile biliçaltı
bir farkındalığın oluşturulmasıdır.
References:
[1] Markus Kiefer* Executive
control over unconscious cognition: attentional sensitization of unconscious
information processing, Front Hum Neurosci. 2012;
6: 61.
[2] Nelson Cowan* What are the differences between long-term,
short-term, and working memory? Prog Brain Res.
2008; 169: 323–338.
[3] R Llinás, U Ribary, D Contreras, and C Pedroarena The
neuronal basis for consciousness. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci.
1998 Nov 29; 353(1377): 1841–1849.
|
[4] Peter Jonas and Gyorgy Buzsaki (2007); “Neural inhibition”, Scholarpedia,
2(9):3286.
|
