Vücutlarımız,
yani benliklerimizin vücut-buluşları[1] bir kısmımızı kaybetsek bile hayatta
kalabileceğimiz şekilde tasarlanmış. Eğer
bir kolumuzu kaybedersek, o kısa dönemdeki şoku duyduktan sonra, bir protez
cihazı ile de olsa yaşamımızı sürdürebilmeliyiz ve hatta bazı durumlarda olduğu
gibi kayıp kolumuzu zihnimizde sanki yerindeymiş gibi hissedebiliriz[2]. Kişi kullandığı protezi bir süre sonra kendi
vücudunun bir parçasıymış gibi hisseder ve ona hakim olur.
Takma
diş, ya da takma bacak vb. bir protez kullandığımızda takılan protez
vücudumuzun bir parçası haline gelir.
Kolumuza taktığımız saati de bir süre sonra vücudumuzun bir parçası gibi
hissederiz.
Bir
alet kullanırken, örneğin bıçakla sebze meyve keserken de bu aletler
vücut-buluşun etkisine girer.
Artık
bıçağı hareket ettirirken sanki elimizi oynatırmış gibi hissederiz.
Vücut-buluş
protez, alet, cihaz gibi kullandığımız harici nesneleri kendi vücudumuzun bir
parçası gibi hissetmemize neden olur.
Kullandığımız şeyin büyüklüğü değil ona kumanda ediş şeklimiz
vücut-buluşumuzu etkiler. İster şoför
olarak otomobil kullanın, ister pilot olarak bir futbol sahası büyüklüğünde bir
uçağı yönetin, ya da bir hava trafik kontrolörü olarak soyut bir trafik
kontrolü işi yapın.
Vücut
buluş zihnimizin işleyiş biçiminden kaynaklanır. Yeni bir araç kullanmayı öğrendiğimiz süreçte
bu araçı yönetmekle ilgili bütün işlemler şemalar halinde uzun dönem
belleğimize yazılır. Uzun dönem
belleğimizde küçüklüğümüzden itibaren öğrenmiş olduğumuz işlemlerin belleği ile
self-benliğe ilişkin hatıra ve bilgilerin bulunduğu kişiye özel şemalar da
vardır. Beynimizin alt yapısında bellek
oluşumuna ilişkin örgütleme biçimi semantic-anlamsaldır. Anlamsal bir ağa yeni yapraklar eklendiğinde
semantik ağın bütün ilgili yaprakları ile ilişki kurulur. Büyük bir olasılıkla, anlamsal bütünlük
gereği yeni eklenen araba vb alet, cihaz şemaları sanki benlik şemasının bir
parçası haline gelirler.
İlginç
olan vücut-buluşun yalnızca alet, protez, cihaz kullanımı ile ilgili
olmamasıdır. Şemasal belleğe yazılan en
azından bazı başka şeyler de vücut-buluş mekanizmasını harekete geçirir. Belirli bir görüşe ya da gruba aidiyet
duygusu vücut-buluş mekanizmasını harekete geçirir. Belirli bir görüşe bağlı olan kişi,
karşılaştığı olguları o görüşün şemalarına göre değerlendirir ve tepki
gösterir. Bağlı olduğu görüşleri sanki
kendi benliği gibi algılar.
Belirli
bir görüşü benimsemek düşünsel bazan da sosyal varoluş için kolaylıklar
sağlar. Sorun bu kolaylığın nesnel
düşünme imkanını yok etme tehlikesidir.
Piyano öğretmenim Madlen Saydam,
egzersiz
yapmak için özellikle zor parmak kullanımlarını tercih etmemi söylemişti. Çünkü bu tür parmak kullanımı o an geçerli
olan kafamdaki kolay şemaları silecekti.
Şema kullanımı belirli bir kolaylık getirebilir fakat bir şeyleri
atlama, unutma, görememe riskini de getirir.
Bir
pilot ya da hava trafik kontrolörü yalnız belirlenmiş prosedürleri uygulamaktan
öte, olgulara dayanan bir düşünce uyanıklığını, durum farkındalığını(situation
awareness) ayakta tutmalıdır. Tıpkı
belirli bir görüşe bağlı kişinin nesnel gerçekten kopmamak için çabalaması
gibi...
Ali
Riza SARAL
[1] “Phenomenological theorists distinguish
between the subjective body(as lived and experienced) and the objective body
(as observed and scientifically investigated).
My lived body is an EMBODIED CONSCIOUSNESS which fluidly and
pre-reflectively engages the world. As
we engage in our daily activities, we tend not to be conscious of our bodies
and we take them granted – body that is passed-by-in-silence (Jean-Paul SARTRE,
1943, Being and Nothingness)”.
[2] “Prothestic devices stretch the boundaries of
the body. They create a continuity
beyond the limits of the skin”(Carolien HERMANS, 2002, Embodiment: the flesh
and bones of my body). “A body schema
works on a subconscious level. It
registers shape and posture of the body(without coming to awareness). It makes a record of the momentary relative
disposition of one’s own body parts”.
“Prothestic devices can be absorbed in the body schema. Just as a hammer in the carpenter’s hand is
incorporated into his body schema, any virtual body part or interface(keyboard,
mouse, joystick) can become part of the schema in a temporary or longlasting
way…”
[3] For further reading: Embodiment and
Man-Machine Interaction
