Emniyet Çerçeveleri
Başımıza
gelebilecek güzel şeyler insanın hayal gücü ile sınırlıdır. Olabilecek kötü
şeyler ise sınırsızdır. 1990'larda Orta Amerika'da bir uçak kazasını
hatırlıyorum. Uçak havada patladı, yolcular yandı ve Karayip denizine binlerce
metre düştü ve sonra köpekbalıkları kalanları yedi. Rhein radarındaki ATC
sisteminin bakımında çalışırken, ‘olabilecek kötü şeylerin hiç bir sınırı yok’
diye düşünürdüm.
Kötülüğün
nedeni bilinmemesidir. Beklentileri neyin boşa çıkaracağı bilinmez... Burada
anahtar kelime 'beklenti'. İnsanoğlu bilinmeyenin üstesinden gelmek için
beceriler geliştirmiştir. Bunlar
"GÜVENLİK ÇERÇEVELERİ" dir.
Farkındalık,
uyanıklık, tetiklik, gözüaçıklık, tedbir, teyakkuz emniyetle ilgili çerçeveleri
tanımlayan kelimelerden bazılarıdır. Önlem, teyakkuz ve uyanıklık, büyük
sistemlerin güvenliği ile doğrudan ilgili olan üç çerçevedir.
Çerçeveler,
kısmen belirli şema kümelerini harekete geçirerek bireylerden belirli tepkiler
uyandıran (gövdeler ve ayarlar dahil) maddi nesnelerin durumsal
topluluklarıdır. Çerçeve, bir nesneler kümesi, bir nesneler topluluğudur. Bu
nesneler, basit maddi nesneler veya soyut olgular olabilir.
'Çerçeve'
kelimesinin en basit anlamı, bu şeyin içini ve dışını tanımlayan bir sınırı
ifade eder. Kümeler veya koleksiyonlar, kendilerine ait olan bir grup öğeyi
tanımlar. Bir öğe bir koleksiyona aitse, bu o öğenin söz konusu koleksiyonun
içinde olduğu anlamına gelir.
Koleksiyonlar veya setler, öğeleri açıkça listelemek
yerine, öğelerin özelliklerini tanımlayabilir.
Öğeler yalnızca maddi nesneler değil, belirli niteliklere ve işlevlere
sahip örneğin 'itfaiyeci' gibi gerçek nesneler olabilir. İşlevleri, yürüttüğü
komut dosyalarıdır. Bir set/koleksiyon oluşturmanın kuralı herhangi bir şey
olabilir. Belirli bir öznitelik veya komut dosyası, bir kümenin/koleksiyonun
oluşturma kuralı da olabilir.
Polimorfizm "birçok form" anlamına gelir ve
kalıtım yoluyla birbiriyle ilişkili birçok sınıfımız olduğunda ortaya çıkar.
Örneğin elma ağacı, armut ağacı ve çam ağaçlarının hepsi ağaçtır. Bu üç ağaç, ağaç
sınıfının polimorfizmine aittir. Polimorfizm,
polimorfik nesnelerin tüm ağaçlarda ortak olan niteliklere veya komut
dosyalarına/yöntemlere sahip olduğunu ima eder.
Her üçünde bir gövde ve kollar vs. vardır.
Çerçeveleri oluşturan
koleksiyonlar/kümeler, polimorfik bir ailenin belirli niteliklerini veya komut
dosyalarını dahil etmek şeklinde bir oluşturma kuralına sahip olabilir.
Örneğin, bir ormanda yürürken sadece etrafınızdaki ağaç gövdelerini
göreceğinize karar verin. Sadece ağaçların gövdelerinin gözünüze çarptığını
fark edeceksiniz. Bu, araba kullanırken sadece arabanızın muhtemel yolunun
yakın görüş alanında ortaya çıkan yayaları görmenizle aynı olgudur. Bunun nedeni, riskli yayalara karşı bir
'güvenlik çerçevesi' kurmuş olmanızdır.
Sürüş sırasında aniden öndeki aracın alışılmadık bir şey yaptığı gerçeğiyle uyanabilirsiniz. Bunun nedeni, daha önce bir 'güvenlik çerçevesi', önceki eğitim veya deneyime dayalı bir beceri oluşturmuş olmanızdır.
Bir çerçeve otomatik/bildirimsiz veya
kasıtlı/bildirimli olabilir. Bir bildirim çerçevesi oluşturan park etme
kriterlerinizle bilinçli olarak uygun bir park yeri seçebilirsiniz.
Önlem, teyakkuz ve uyanıklık gibi
“güvenlik çerçevelerine” geri dönersek; tüm bu güvenlik çerçeveleri belirli
koşullar tarafından tetiklenecek şekilde oluşturulmuştur. Sorun şu ki, bu
koşullar ya tanımlanmadı ya da bilinmiyor. Bu çerçevelerin öğeleri, polimorfizme
göre sözde koşulları veya koşul bölgelerini içerebilir. Bu koşullar, genel
güvenlik kurallarından yukarıdaki birçok katmandan miras alınır. Ancak mutlak
öğeler olarak somutlaştırılmazlar. Psikolojik olarak, bu bir farkındalık,
uyanıklık, tetiklik hissi verir.
Farkındalık, uyanıklık, tetiklik,
gözüaçıklık da bir duygu unsuruna işaret eder. Bu nedenle hava trafik kontrolü,
büyük bir sistem veya genel olarak havacılığın pilotluğu da bir performans
sanatıdır.
