Son zamanlarda giderek artan deliller bu
inancın tam olarak doğru olmadığını göstermeğe başlamıştır. Otomatik ve bilincin üstüne çıkamayan –
bilinçaltı süreçlerin “yukarıdan-aşağıya” süreçlerle ‘ayarlanabileceği’ne
işaret etmektedir, bu yeni olgular. Dikkat, niyet(“görev kümesi” veya o andaki
hedefler) ve beklenti otomatik ve bilinçaltındaki süreçleri
etkileyebilmektedir[1].
OTOMATİK
ve İRADİ KONTROL ARASINDAKİ AYRILIKLAR
Algıladığımız her uyarıdan önce ve sonra
işleyen zihinsel süreçler vardır.
Örneğin hızlı otomobil kullanırken aniden duyduğumuz bir korna sesi
uyarısını algıladığımızda öncül kontrol süreçlerimiz mümkün olduğu kadar
direksiyonu ve kafamızı çevirmemizi engeller.
Eğer yine de otomatik süreçler kafamızı çevirirse bu sefer soncul kontrol süreçlerimiz kafamızı
hızla geri çevirir.
Boy et al. (2010b)’ın son araştırmaları
önemli olanın otomatik kontrol ile iradi kontrol arasındaki fark değil, uyarı-öncesi
ve uyarı-sonrası kontrol arasındaki fark olduğunu belirtmektedir[2].
UYARI-ÖNCESİ’ne
karşın UYARI-SONRASI MUHAKEMESEL KONTROL
Çevre tarafından irademiz dışında otomatik
olarak tetiklenmiş uygunsuz tepki planları uyarıdan sonra devreye giren kontrol
mekanizmaları tarafından bastırılırlar.
Fakat uyarı-öncesi kontrol mekanizmalarının da belirli bir rol oynadığı
görülmektedir. Nitekim, görev kümesi ve
geçmiş tecrübe, çatışan tepki eğilimlerini hazırlayıcı(priming) anlamda
değiştirmektedir[3].
HAREKET
TEPKİLERİNİN OTOMATİK AKTİVASYONUNA İLİŞKİN DELİL
İstemeseniz
bile görsel bir uyarının beyninizde algısal işlenişi iradeniz dışında
hareketsel tepkiler göstermenize neden olabilir. “Görsel Kapma Refleksi” aniden beliren-ve
ilgisiz- bir görsel uyarıyı göz hareketi ile yakalama refleksidir, başka bir
yere bakma niyetinize rağmen(Theeuwes et al., 1998; Irwin et al., 2000. Yanıt gecikmesi uyarının geldiği an ile gözün
yönünü değiştirmesi arasında geçen süredir.
Yanıttaki gecikme arttıkça gözün tekrar eski hedefine dönmesi ihtimali
artmaktadır(Walker et al., 2006). Bu
durum ilgisiz uyarılara yönelik
istenmeyen hareketleri bastırıcı bir mekanizma olduğunu göstermektedir( Sheliga et al., 1995)[4].
HAREKET TEPKİLERİNİN “KISMİ” HATALARDAN KAYNAKLANAN
OTOMATİK AKTİVASYONUNA İLİŞKİN DELİL
Yapılan
deneylerde belirli görüntülere tepki olarak gözlemcinin bir düğmeye basması, ya
da benzeri bir eylemde bulunması istenmektedir.
Görüntülerin zamanlaması ile oynanarak, gözlemcinin bazı görüntüleri
görmeden bilinçaltıyla algılaması sağlanmakta.
Burada karşılaşılan bir sorun, düğmeye tam bastırmağa yetmeyen
tepkilerde... deneyler ilgisiz bir
uyarının-ya da bir uyarının bir parçasının- otomatik olarak kensidisi ile
ilgili tepkiler oluşturabileceğini göstermiştir. Bu uyarılar yalnızca beyinde bir yerde kısmi
olarak aktive edilmiş değil; ilgili tepki adelelerde ya da kuvvet ölçücüler ile
küçük el hareketlerinde gözlenebilir[5].
Dikkat dağıtıcı ya da
kısmi bir uyarı bilinçaltımızı etkiler ve vücudumuzun bizim kontrolümüz dışında
bazı kısmi tepkiler göstermesine neden olur.
GÖZLE GÖRÜLMEYEN ETKİLER
Kısaca, dikkat ve hareket yanıtlarında kaymalar otomatik ve bilinçsizce
görsel uyarılar tarfından tetiklenebilir.
Algılanamayan uyarıların bunun gibi etkileri, görsel uyarıların
gözlemcinin davranışını otomatik olarak hazırlayabileceğini ispatlayan anahtar
delilleri sağlamıştır[6].
HAZIRLAYICI EYLEMLERİN YASAKLANMASI
O
andaki hedeflerimizle ilişkili olmayan ama ortam tarafından otomatik olarak
tetiklenen tepkilerimizin engellenmesini veya başka tepkilerle bastırılmasını
sağlayan beyin sistemlerinin incelenmesi gerekir.
Çatışmalı
durumlarda, hızlı ve direkt yoldan işleyiş otomatiktir, ve görev komutları
olmadan gerçekleşir.
Daha
önemlisi, çatışmalı görevlerde bilgi işleyiş modelleri genellikle bir aktif
yasaklama mekanizması içerir. Öyle ki,
bu mekanizma direkt işleyiş yolu yüzünden oluşan uygunsuz yanıt aktivasyonunu
seçip bastırır.
Çatışan
görevlerde, hazırlayıcı uyarıların hedef ile uyumlu olduğu deneylerde neredeyse
ideal bir sonuç elde edilir. Uyumsuz
durumlardaki hızlı tepkilerde sonuçlar genellikle şans seviyesindedir(Wylie et
al., 2009) veya (Stins et al., 2007)[7].
İSTENMEYEN TEPKİLER ÜZERİNDE BİLİNÇSİZ
KONTROL
Hazırlanan
yanıtların yasaklanışı yalnızca uyarılar bilinçli farkındalık için gerekli
eşiğin üzerinde-altında değil- sunulduğunda etkin olabilir(Merikle et al., 1995
Stroop görevini kullanarak).
Yine
de, hazırlayıcı ile engelleyici
gösterimi arasındaki zaman aralığı 100-150 ms’den uzatılırsa, uyumsuz
deneyler uyumlu deneylerden daha hızlı yanıtlar üretir. Yani, alışıla gelen hazırlama etkisi tersine
döner. Bu olumsuz uyumluluk etkisi (negative compatibility effect (NCE)) şimdi düğme-basma yanıtları, ayak yanıtları, ve
göz hareketleri ile yapılan deneylerde yaygın şekilde rapor edilmektedir. Bir çok araştırmacı bu zıt hazırlamanın
hareket sistemindeki yasaklayıcı bir mekanizmadan kaynaklandığını ve bu
mekanizmanın ilk gösterilen engelleyicinin tetiklediği eşik altındaki motor
aktivasyonunu bastırdığını ileri sürer[8].
SAĞLAYICILIK(AFFORDANCE) PARADİGMASINDA OTOMATİK
YASAKLAMA
Görsel uyarı otomatik olarak hareket
tepkilerini tetikler. Kısaca, nesne
sağlayıcılıkları tarafından yani nesnelerin görünüşleri tarafından otomatik
olarak hazırlanan eylemler de otomatik kontrole tabiidir[9].
İÇ KAYNAKLI KONTROLÜN OTOMATİK TETİKLENMESİ
Öncül potensiyelli yanıtlar içten gelen bir
isteğe bağlı bastırılması da hazırlanabilir veya bilinçsizce ve otomatik olarak
tetiklenebilir(Verbruggen and Logan, 2009a; van Gaal et al., 2008, 2009,
2010a,b)[10].
UYARI-ÖNCESİ OTOMATİK KONTROL
Çok
sayıda araştırıcı uyarı-öncesi kontrol mekanizmalarının devreye girmesi için
gözlemcinin çatışmayı bilinçle yaşaması gerektiğini ileri sürerler(Kunde, 2003;
Mayr, 2004; Ansorge et al., 2011).
Yinede, van Gaal et al. (2010a)’dan gelen son deliller uyarı-öncesi
kontrolün bilinçli farkındalık olmadan otomatik olarak tetiklenebileceğini
ileri sürmektedir. Yapılan deneyler
bilinçsiz uyarıların, uyarı-öncesi ayarlama mekanizmalarını otomatik olarak
tetikleyebildiğini ve daha sonra gelen çatışan uyarıların etkilerini değişime
uğratabildiğini göstermiştir[11].
Ali R+ SARAL
Derleyen[Kaynaklar-1]
ALINTILAR:
[1]
Automatic and unconscious processes are traditionally regarded as inflexible
(e.g., Shiffrin and Schneider, 1977, 1984), quite distinct in quality from the
flexible nature of “voluntary” processes. However, there is increasing evidence
that automatic and subliminal processes can in fact be modulated by “top-down”
processes of attention, intention (“task set” or current goals) and
expectation.
[2] DISSOCIATIONS IN
AUTOMATIC AND VOLUNTARY CONTROL
Recent
work from Boy et al. (2010b) suggests that the important distinction is not
between control that is automatic compared to control that is voluntary, but
rather between pre- and poststimulus
control
[3]
PRE-STIMULUS VS. POST-STIMULUS COGNITIVE CONTROL
Control mechanisms that can override
inappropriate response plans which have been automatically evoked by the
environment not only act to inhibit responses after they
have been evoked by the stimulus. Pre-stimulus control
mechanisms also seem to play a role. Thus, task set and previous experience can
modulate conflicting response tendencies in a preparatory manner.
[4]
EVIDENCE FOR AUTOMATIC ACTIVATION OF MOTOR RESPONSES
Perceptual
processing of a visual stimulus can result in motor responses even when the
observer does not intend to act. One of the most well-studied of these
phenomena is the “visual grasp reflex”, where an observer makes a fast,
reflexive eye movement (saccade) toward a suddenly appearing—and
irrelevant—visual stimulus, despite their intention to look elsewhere (e.g.,
Theeuwes et al., 1998; Irwin et al., 2000). ... But as response latencies
increase, saccades are more likely to curve away
from a distractor (e.g., Walker et al.,
2006), revealing an inhibitory mechanism acting to suppress unwanted motor
activity toward the irrelevant stimulus (e.g., Sheliga et al., 1995).
[5]
EVIDENCE FOR AUTOMATIC MOTOR ACTIVATION FROM “PARTIAL” ERRORS
However,
it is possible that small amounts of force applied (erroneously) to a button
might be insufficient to trigger a measurable response and thereby escape
detection. ... trials provides strong
evidence that an irrelevant stimulus—or part of a stimulus—can automatically
activate responses associated with it. These responses are not merely partially
activated somewhere in the brain; the response can be measured in the muscles
or in small hand movements with force transducers.
[6]
INVISIBLE INFLUENCES
In
summary, shifts of attention and motor responses can be automatically and
unconsciously triggered by visual stimuli. Effects of non-perceived stimuli
such as these have provided key evidence that visual stimuli can automatically
prime the observer to act.
[7]
INHIBITION OF PRIMED ACTIONS
Thus,
it is necessary to consider how brain systems inhibit or override responses
that have been triggered automatically by the environment and are not relevant
to our current goals....Processing by the fast, direct processing route is automatic, and occurs irrespective of task
instructions. For example, the
spatial location of a target stimulus in a Simon task would be processed
quickly and automatically via the direct processing route. At the same time,
processing of the task-relevant target attribute (e.g., target color in a Simon
task) proceeds via a slower indirect
processing route. On
congruent trials, the same response is activated by both the direct and the
indirect processing routes, producing fast, correct responses. On incongruent
trials, however, the direct processing route and the indirect processing route
activate different responses which results in increased error rates, and slower
response times as the conflict between competing responses is resolved.... Importantly, models of information
processing in conflict tasks often include an active inhibition mechanism which
acts to selectively suppress inappropriate response activation resulting from
the direct processing route...In
conflict tasks, accuracy for compatible trials is near-perfect, while fast
responses on incompatible trials are often near (e.g., Wylie et al., 2009) or
below (e.g., Stins et al., 2007) chance level....that erroneous responses are activated
quickly via the direct processing route, before being selectively suppressed by
an inhibitory control mechanism.
[8]
UNCONSCIOUS CONTROL OVER UNWANTED RESPONSES
inhibition
of primed responses only operates when stimuli are presented above—and not
below—the threshold required for conscious awareness (e.g., Merikle et al.,
1995 using the Stroop task). However,
when the interval between prime and mask was extended beyond around 100–150 ms,
incompatible trials produced faster responses than compatible trials. In other
words, the usual priming effect had reversed. This negative compatibility effect (NCE) has now been widely reported with button-press
responses, foot responses, and eye
movements
... Many researchers have suggested that this
reversed priming results from an inhibitory mechanism in the motor system which
acts to suppress sub-threshold motor activation evoked by the prime
[9]
AUTOMATIC INHIBITION IN THE AFFORDANCE PARADIGM
visual stimuli automatically evoke motor
responses, Overall, these studies suggest that actions which have been
automatically primed by object affordances may also be subject to automatic
control.
[10] AUTOMATIC TRIGGERING OF “ENDOGENOUS” CONTROL
However, recent work suggests that endogenous
suppression of pre-potent responses can also be primed or evoked unconsciously
and automatically (e.g., Verbruggen and Logan, 2009a; van Gaal et al., 2008,
2009, 2010a,b).
[11] AUTOMATIC PRE-STIMULUS CONTROL
Many researchers have suggested that observers
must consciously experience conflict in order for the pre-stimulus control
mechanisms to be deployed (e.g., Kunde, 2003; Mayr, 2004; Ansorge et al.,
2011). However, recent evidence from van Gaal et al. (2010a) suggests that some
pre-stimulus control can be evoked automatically, without conscious awareness.
...unconsciously presented stimuli can automatically evoke these pre-stimulus
conflict adaptation mechanisms, and can modulate the effects of subsequent
conflicting stimuli.
KAYNAKLAR:
[1]2012, Jennifer
McBride1*, Frédéric Boy2, Masud Husain1 and Petroc Sumner2 ‘Automatic motor activation in the executive control of action’,1
Institute of Cognitive Neuroscience and Institute of Neurology, University
College London, London, UK
2 School of Psychology, Cardiff University, Cardiff, UK
