Özerklik - Limited Alleatory

Limited Alleatory – Sınırlı Rasgelelik müzikte kullanılan biir tekniktir.  Besteci icracının kullanacağı ses unsurlarını bir küme içinde belirler, icracı eserin bu bölümüne gelince kendi keyfine göre bu unsurlardan seçtiklerini çalar.  Tıpkı bir lokantada menüden istediğinizi seçip ısmarlamanız gibi...  Lokanta salonu bir çok masada rasgele süreçlerin çalıştığı karışık bir sistem gibidir.

Teknik olarak kullandığımız sistemlerde de aynı şey geçerlidir.  Bilgisayara bir hard disk – kalıcı bellek eklendiğinde, bilgisayar hard dik kontrol ünitesine belirli bir komut ve yazılması gereken bilgiyi nakleder ve ondan sonrasına karışmaz.  Kalıcı bellek bilgiyi kalıcı olarak saklamak işini kendi keyfine göre, kendi özerkliği içinde halleder.

Bir unsur da, tıpkı bir lokantada olduğu gibi, müşterilerin menüde ya da hizmet kalitesinde eksik buldukları unsurları lokanta yönetimine iletebildikleri bir istek kutusu gerekliliği, sistemin iyileşmesine yönelik iletişim kanalları.

Doğada var olan canlı, cansız bütün sistemlerde karışıklık arttıkça, bütünü oluşturan unsurlar arasında iş bölümü ve özerklik kullanımı artar.  Örneğin vücudumuzu oluşturan sinir sistemi, dolaşım sistemi vb. Kompleks-karışık ve büyük sistemler bütünün enerjisini daha rasyonel kullanmak, ve governance-yönetilebilirliği arttrmak için özerkliği kullanmak zorundadır.

Özerklik unsurunu kullanan bir sistemin başarısı, ksımlar arasındaki arayüzlerin çok açık ve doğru belirlenmiş olmasına bağlıdır.  Restoran örneğine dönersek, eğer menüde yazan bir yemek mutfakta yok ise garson gelir ve ‘malesef bu yemek yok der, özür diler’.

Bir başka unsurda, lokantada herkesin lurallara uymasını sağlayan ‘ortak bir consensus’ ile bu consensus uygulayabilen ‘güç’ olmasıdır.  Örneğin, yemekten memnun olmayan, ya da sarhoş olan bir müşterinin kurallar uyması, diğer müşterilerin sessiz onayına ve garsonların yumuşak-sert tavırlarına bağlıdır.

Özerklik kullanılması, ana kısımın gücünün kaybolması, bir zayıflık şeklinde değerlendirilebilir.  Aslında karışık sistemlerde özerklik kullanımından kaçınmak, bunu organize edebilecek ve sıkı bir disiplinle uygulayabilecek beceri ve gücün, organizasyon ve governance-yönetebilme eksikliğinin belirtisidir.

Sorun sistemdeki gücün doğru tanımlanmasıdır. 

Eşgüdüm - Koordinasyon

Karışık ve büyük bir sistemi kontrol etmek için tek tek değişkenleri gözlemek yetersiz kalır.  Sisteme ait bir tek özellikteki değişime bakarak durumun iyi veya kötüye gittiği sonucunu çıkarmak gerçek durumu yansıtmayabilir.  Aynı şekilde yalnızca sizin için önemli olan bir kaç değişkenlik bir grubu gözlemek te doğru değerlendirme yapmanızı engeller.

Örneğin, insan davranışını belirleyen/etkileyen beş hormon çok kabaca:
1- Serotin - ayarlayıcı
2- Acetylcholin - hız
3- GABA - tetikleme eşikleri
4- Dopamin - motivasyon
5- Norepinephrin - ters orantılı olarak relax olmak

Şimdi bütün bunları nasıl koordine edersiniz?
Zor.

Hedefimiz uyku uyumak olsun.
1- Serotin - algılanan dış olayların etkisini azaltır.
2- Acetylcholin - algılanan ve iç muhakemesel olayları yavaşlatır
3- GABA - karar verici mekanizmaları durdurur
4- Motivasyon artmaz.
5- Norepinephrin azalarak reuptake ile Dopamin ve motivasyonu azaltır.

Karışık ve büyük sistemlerde koordinasyon belirli bir hedef belirleyerek sağlanır.

Günümüz Türkiyesinde koordinasyonu sağlayabilecek tek hedef modern Avrupa standartlarına her açıdan uymaktır.

Güvenlik Bilinci

Kötü bir olay, bir kaza olduğunda her toplumun güvenlik bilinci sınanır.

Kötü bir olayın tekrarlanmaması birincil derecede önemlidir.
Kazanın tekrarlamaması için kaza nedeninin ne olduğu öncelikle
belirlenmeli ve ilgili önlemler ivedilikle harekete geçirilmeli.

Olayın ilgi çekecek sansasyon yapacak yönleri öne çıkartılmamalı.
Nelerin bu kötü olaya yol açtığı üzerinde kafa yorulmalı.  Bu
aşamada toplumun dikkati nedenlerin belirlenmesinin önemine
yönlendirilmeli.

Olumsuz olayın nedenleri ortaya çıkmadan ilgili sorumluluklar
üzerine yorum yapılmamalı.  İlgili sorumluluklar soyut olarak
belirlenmeden kafadan atarak yapılan tahminlerle sorumlu kişiler
ya da kuruluşlar ilan edilmemeli.

Eğer amaç kötü bir olayın tekrarının engellenmesi ise yalnızca
'tetiği çeken' değil, tetiğin hangi koşullarda çekildiği, çevre
güvenliğini sağlamanın ya da riskleri göze almanın başka
kimlerin sorumluluğunda olduğu da irdelenmeli...

İskeleden ayrılmış bir arabalı vapura 'atlamaya çalışan' bir
şoför ne düşünür, görebilmiş midir, görmemiş midir, diğer arabalar
binmişken bu araba nasıl sonradan 'yetişmiştir'...  Türk insanının
bunları irdelemesi gerekiyor, yoksa 'küçük kızın' ve 'anneannesinin'
ölümlerinin çarpıcılığı, sansasyonu değil...  Hele bunu kullanarak
para kazanmak hep bana ölüm ile karın doyuran akbabaları hatırlatıyor,
malesef.

Kıssadan hisse, çizgiler çizip o çizgilerde durmayı bilen
bir toplum olmalıyız.

Ali R+ SARAL