Muhakemede Çerçevelerin Rolü

Ali Riza SARAL

Çerçeve bir şeyler içeren bir sınırdır ^[1]. Sınır ise bir son kerte/radde ya da bir alan/derece belirler ^[2] .

Soyut ya da somut olan her nesneyi bir çerçeve belirler. Örneğin enerjiyi bir derece, bir miktar derecesi belirler. Ya da somut bir nesneyi, örneğin bir uçağı işlevsel bir şeklin çerçevelediği dış hatları belirler. Soyut bir nesneyi örneğin sevgiyi içerdiği taraflar ve kuvvetinin derecesi belirler. Çerçeveler yaşamımızda neredeyse sonsuz derecede çoktur. Soyut bir kavram olarak çerçeve bile bir çerçeve ile, sınırları ile belirlenir. Çerçevesi belirli olmayan bir nesne varlık nedenini kaybetmeye yüz tutar başka bir şeye dönüşebilir.

Varlığın doğal bir özelliği olan sınırları onun çerçevesidir. Var olan soyut şeylerden biri olan insan muhakemesi de bunun bir istisnası olamaz. Odaklanma ^[3] ve dikkat toplama ^[4] insan muhakemesinde çerçevelerin her an belirlediği zihinsel eylemlerdir.

İngilizcede frame kelimesinin bir anlamı da türkçedeki iskelet, ya da yapı kelimelerine denk düşer ^[5] . Örneğin bir uçağı oluşturan bütün unsurları onun yapısı belirler ya da onun iskelet yapısı bu unsurları bir arada tutar.

Düşünen insan her an neyi nereye kadar ne genişlikte düşüneceğini bilinçli ya da bilinçaltında belirlemek zorundadır. Odaklanma bir dikkat penceresi ^[6] oluşturarak o pencere dışındaki herşeyi düşünme eylemi dışına çıkartır. Bu bir yandan iyidir, kişinin düşünme gücünü boşa harcamamasını sağlar. Öte yandan eğer çerçeve doğru çizilmemiş ya da çok katı ise kişinin gerçekleri/çevresinde olan biteni algılamasını engelleyebilir ^[7] . İnsan muhakemesi dinamik bir sistem/süreçtir ^[8] . İnsan eğer gerekli ön koşullama ve eğitime sahip ise dikkat penceresini değişen koşullara göre daraltabilir ya da genişletebilir.

Dikkat toplama/konsantrasyon odaklanma/focuse’tan farklı bir şeydir. Dikkat toplama odaklanmanın soyut halidir. Odaklanma daha çok içeriksel sınırların belirlenmesini içerir oysa dikkat toplama anlamsal düşünce derinliğini, düşünce seviyelerini belirler. Her ikisi de soyut bir konuda incelenirse:

Eğitim ile ilgili odaklanma örneğin ilkokul eğitimi ile sınırlanabilir. Oysa eğitim ile ilgili dikkat toplama eğitim psikolojisi, teknikleri, içerikleri, bunların faydaları birbirleri ile ilgili çok sayıda seviyelere derinleşebilir.

Çerçevelerin insan muhakemesi açısından önemi odaklanma ve dikkat toplamada sınırları belirlemelerinden kaynaklanır. Çerçeveler muhakeme süresini belirler. Muhakeme için tanınan süre düşünme çerçevesini ve böylece düşünme derinliğini ve genişliğini belirler. Acil durumlarda muhakeme için süre çok kısıtlı olduğundan var olan seçenekler arasından en azından birini o an seçmek ve uygulamak gerekir. Düşünmeye zaman yoktur. Muhakemede zaman unsuru gündelik yaşamımızda, örneğin ticarette müşteriyi çabuk karar vermeye teşvik etmek şeklinde belirir.

Çerçeve oluşturma insanlar arasındaki etkileşimin belirleyici bir unsurudur. Çerçeveleme bilgi iletmenin ve işlemenin doğal bir parçasıdır. Soyut konularda anlam belirsizliğini azaltmak için taraflar arasında ortak olan bağlamlar kullanılır. Hava Trafik Kontrolünde pilot ve kontrolör arasındaki iletişimde 4444 standartının kullanılması bunun güzel bir örneğidir ^[9] .

REFERENCES:

[1] Definition of Frame by Merriam-Webster

4a:an enclosing border

b:the matter or area enclosed in such a border: such as

:context,frame of reference

[2] Türk Dil Kurumu Sözlüğü

radde Ar.

a. esk. Derece, kerte: “İşe polisi karıştırmadım. Son raddeye gelmedikçe de karıştırmak niyetinde değilim.” -R. H. Karay.

[3] , [6] Saral Ali Rıza, “Dikkatin Doğası Üzerine - On The Nature Of Concentration”