Bilincin Karar Vermede Rolü

(The Role of Consciousness in Decisionmaking)

Bilinçsizce karar vermek mümkün mü? Otomobilinizle hızlı giderken önünüze aniden bir çocuk atlarsa enine boyuna düşünüp ‘bilinçle’ durmaya mı karar verirsiniz?

Bilinçaltı ile ya da otomatik süreçlerimizle de kararlar veririz, bilincimiz devreye girmeden. Baars’ın GWT-Global Workare Theory’si iddia eder ki; zihnimizde çok sayıda bilinçdışı çalışan süreç var. Bunların yanında ortak bir iş bellek alanı var. Bu ortak iş bellek alanına bütün bilinçdışı süreçler erişebilir. Tabii, karışıklık olmaması için öncelikleri belirleyen mekanizmalar da olmalı.

Otomatik süreç haline gelmiş işler artık bu ortak bellek alanını ve ortak mekanizmaları işgal etmez. Bu yüzden, ortak imkanlar için sıraya girmezler. İşte bu yüzden otomatik süreçler (ezberden yapılan işler) çok hızlı ve çabuk sonuçlanırlar.

Aynı anda bir tek işi bilinçli yapabiliriz. Bu yüzden bilinçle yapılacak işler ortak iş belleğinden faydalanamak için sıraya girmek zorundalar. Oysa otomatik süreçler bu sıraya girmeden paralel yani aynı anda işlerini görebilirler. Örneğin matematiksel hesap işlemlerini, okumayı otomatik olarak yaparız.

Buraya kadar sorun yok gibi…

Büyük sistem operatörleri gerek eğitim sırasında gerekse sonra neyi bilinçli neyi bilinçsiz yaptıklarının özel bir dengesini kurmak zorundadırlar. Hava Trafik Kontrolörleri, Nükleer Santral Operatörleri vb. eğitimleri sırasında genel olarak psikoloji, özel olarak bilinç (consciousness studies) konularında eğitilmelidir. Bu amaçla yapılacaklar en azından Systems Psychology dersi kapsamına alınabilir.

Not: Bu konuda çk geniş bir literatür ve araştırmalar var. Ben tekrar onları buraya almak istemedim.